„Dzień dzisiejszy jest rezultatem wczorajszego. Musimy wiedzieć, czego ów chciał, by zrozumieć,
dokąd powinien dążyć dzisiejszy”

(Heinrich Heine, „Sprawozdania polityczne”, 1832)

Skąd jesteśmy i dokąd zmierzamy

Obecne Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych Polskiej Akademii Nauk w Zabrzu obchodzi 60-tą rocznicę swojej działalności. Ponieważ samo Centrum pod obecnie używana nazwą rozpoczęło działalność 1 stycznia 2007 (uchwała Prezydium PAN 17/2006 z dnia 26 czerwca 2006), zachodzi potrzeba przywołania genezy tej organizacji, by wskazać na tradycję, ciągłość i perspektywę badań naukowych i innowacji, organizowanych i prowadzonych przez Polską Akademię Nauk w największym regionie przemysłowym Rzeczypospolitej.

W 1954 roku Polska Akademia Nauk, działając przez swój Zakład Syntezy Organicznej, obecnie Instytut Chemii Organicznej, utworzyła w Gliwicach Laboratorium nr 7, by pod kierunkiem młodego wówczas, 40-letniego dr. Kisielowa badać problemy ropy naftowej, jako surowca energetycznego i chemicznego. Rozszerzenie tych badań o chemię węgla znalazło swoje odbicie w zmianie jej nazwy w roku 1966. Te podstawowe badania były w tej placówce prowadzone ze znacznym powodzeniem przez następne ponad 30 lat.

Rosnąca potrzeba rozwoju elektroniki opartej o półprzewodniki i wizja konieczności rozwoju badań nad odnawialnymi źródłami energii leżały u podstaw utworzenia przez Polską Akademie Nauk w Zabrzu w 1967 roku Zakładu Fizyki Ciała Stałego.

Niewiele później, bo w 1968 roku również w Zabrzu został zlokalizowany ówczesny Zakład Polimerów Polskiej Akademii Nauk, placówka orientująca swoje wysiłki na badania podstawowe i stosowane materiałów makromolekularnych, wtedy i dzisiaj decydujących o nowoczesności gospodarki.

Ten zorientowany na badania materiałów kierunek, widoczny od powstania „składowych” placówek obecnego Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych PAN, do dziś determinuje kierunki jego badań.

Nie wolno nie wspomnieć o utworzeniu w 1968 roku Centrum Badań Naukowych Polskiej Akademii Nauk w województwie katowickim, jednostki administracyjnej, której dążeniem była integracja i stworzenie „masy krytycznej” potencjału naukowego, koordynującej pracę 7 działających wówczas w Zabrzu i Gliwicach placówek PAN. Zamiar wtedy wizjonerski dziś powszechnie uważany jest za konieczność. CBN PAN wyposażono w wielki, 10 ha teren w  centrum Zabrza z zamiarem budowy tam miasteczka badawczego, niestety, tylko w niewielkim stopniu zrealizowany.

Materiałowa linia badań zdominowała działania trzech wspomnianych placówek PAN. Ta spójność kierunków spowodowała w 1999 roku połączenie Zakładu Fizyki Ciała Stałego z Centrum Chemii Polimerów, a następnie w 2007 roku Zakładu Karbochemii. Tej ostatniej fuzji towarzyszyła zmiana nazwy Centrum i jego statutu, określającego strategiczne kierunki prac badawczych. Koncentracja wysiłków badawczy trzech „składowych” placówek spowodowała, że Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych PAN w Zabrzu w 2011 roku zostało podniesione do rangi instytutu Polskiej Akademii Nauk.

Z analizy wydarzeń widać, że placówki badawcze Polskiej Akademii Nauk na Śląsku powstawały, aby odpowiadać na najważniejsze potrzeby regionu i Polski. Tym zadaniom poświęcony jest trud dzisiejszego Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych PAN.